یکی از مهمترین بخش‌های آسانسور، تابلو فرمان آسانسور است که در واقع می‌توان آن را مرکز پردازش سیستم دانست، چرا که دستور‌های لازم از طریق مدار فرمان به موتور فرستاده می‌شود و عملکرد موتور و مجموعه آسانسور وابسته به دستورات تابلو فرمان است.
تابلو فرمان آسانسور انواع مختلفی دارد. دو نوع متداول این تابلو‌ها که در داخل کشور به طور گسترده استفاده می‌شوند، عبارتند از:
• تابلوهای فرمان دو سرعته (SPD 2)
• تابلوهای فرمان درایو دار (3VF)
تابلو فرمان دو سرعته (SPD 2)
در آسانسور‌هایی که با تابلو فرمان دو سرعته کار می‌کنند، از موتور‌هایی استفاده می‌شود که دارای دو سیم پیچ بوده و لذا قادر به حرکت در دو سرعت مختلف هستند. نحوه عملکرد آن بدین صورت است که هنگام حرکت از حالت سکون، موتور با دور تند شروع به حرکت کرده و در زمان کوتاهی به سرعت مورد نظر (معمولا 1 متر بر ثانیه) می‌رسد و هنگام نزدیک شدن به سطح طبقه مورد نظر به طور ناگهانی با تغییر دور موتور سرعت آسانسور کاهش یافته (معمولا به نصف مقدار قبلی) و در مرحله بعد سرعت به صفر می‌رسد.
با توجه به این توضیحات واضح است که با تغییر سرعت ناگهانی موتور، کابین آسانسور هنگام شروع به حرکت و توقف، جابجایی‌های ناگهانی خواهد داشت که این حالت مطلوب نبوده و حتی الامکان باید سعی نمود تا از این مشکل جلوگیری کرد. ضمنا با توجه به اینکه در این روش موتور آسانسور به طور مستقیم راه اندازی می‌شود، جریان راه اندازی ۵ تا ۷ برابر جریان نامی از سیم پیچ موتور عبور خواهد کرد که ضمن کاهش عمر موتور، مصرف برق آسانسور را افزایش خواهد داد.
درایو آسانسور یا کنترل دور موتور دستگاهی الکترونیکی است که می‌تواند با تغییر سطح ولتاژ و فرکانس، شرایط مطلوب جهت راه اندازی موتور‌ها را فراهم کند و قابلیت تغییر سرعت و گشتاور را در موتور ایجاد کند. در تابلو فرمان‌های درایو دار، با استفاده از یک دستگاه کنترل دور موتور (اینورتر) می‌توان شرایط مطلوب راه اندازی را ایجاد کرده و موتور آسانسور را به صورت نرم راه اندازی کرد.
این درایو‌ها با تنظیم ولتاژ و فرکانس این امکان را ایجاد می‌کنند تا موتور به یکباره از سرعت صفر به سرعت نامی نرسد، بلکه با دور آهسته شروع به حرکت کرده و با افزایش تدریجی ولتاژ به سرعت نامی خود برسد. در سیستم‌هایی که تابلو فرمان توسط درایو کنترل می‌شود، دیگر با مشکل ضربه و تکان‌های ناگهانی کابین مواجه نخواهیم بود.
در تابلوهای دوسرعته به دلیل حرکت و توقف ناگهانی موتور آسانسور، ضربه‌های ناگهانی به کابین وارد خواهد شد این موضوع جدا از اینکه شرایط بدی را برای مسافران ایجاد می‌کند، با ضربه‌های ناگهانی وارد شده به موتور، باعث کاهش طول عمر آن خواهد شد. این تنش‌های مکانیکی می‌تواند طول عمر موتور را به نصف کاهش دهد؛ در حالیکه در تابلوهای درایو دار، با راه اندازی نرم موتور توسط درایو، کابین به هنگام حرکت هیچ تکانی نخواهد داشت و سرعت آن با شیب ملایم افزایش خواهد یافت؛ لذا موتور در شرایطی ایده آل عمل می‌کند و طول عمر عادی خود را خواهد داشت.
با توجه به جریان راه اندازی بالای موتور ها، در تابلوهای دوسرعته با توجه به اینکه سیستمی برای محدود کردن این جریان وجود ندارد، در هنگام حرکت، موتور جریان بالایی از شبکه کشیده که این مسئله مشکلاتی را به وجود خواهد آورد از قبیل: جریان بالای راه اندازی که از سیم پیچ موتور عبور می‌کند، باعث گرم شدن سیم پیچ و کاهش یافتن عمر موتور به مرور زمان خواهد شد. همچنین با توجه به اینکه آسانسور دائما در حال حرکت و توقف است، این جریان بالا به هنگام راه اندازی منجر به افزایش مصرف برق آسانسور خواهد شد.
جریان راه اندازی بالا هنگام شروع به حرکت، باعث نوسان ناگهانی ولتاژ شده و سایر مصرف کننده‌ها را تحت تاثیر قرار می‌دهد؛ در حالیکه در سوی دیگر درایو‌ها با تنظیم ولتاژ و فرکانس، جریان راه اندازی را محدود کرده و از تاثیرات منفی ناشی از جریان راه اندازی بالا جلوگیری می‌کنند.مورد دیگری که میان این دو نوع تابلو فرمان تفاوت ایجاد می‌کند، سطح تراز کف کابین است. در تابلو فرمان دوسرعته، از آن جایی که سیستمی جهت تشخیص میزان بار وارده به موتور و تشخیص موقعیت آن وجود ندارد، سطح کف آسانسور نسبت به طبقات، با تغییر بار قرار داشته روی آن (تعداد افراد کابین) تغییر می‌کند؛ اما در سیستم‌های درایودار، درایو با فیدبک گرفتن از موتور، سطح ایده آل جهت توقف آسانسور را تعیین کرده و در هر حالتی هم سطح با طبقات قرار خواهد گرفت.
در آسانسور‌های دو سرعته به دلیل تغییر سرعت موتور و همچنین باز و بسته شدن کنتاکت‌های کنتاکتور، آلودگی صوتی زیادی ایجاد خواهد شد در حالیکه که با استفاده از تابلوهای درایودار، تغییر دور به صورت پله‌ای وجود نخواهد داشت و صدا‌های ناشی از کارکرد موتور به حداقل خواهد رسید.
نوع موتور استفاده شده در این دو سیستم با یکدیگر متفاوت است. در سیستم دوسرعته برای ایجاد دو سرعت مختلف از موتور‌های با دو سیم پیچی استفاده می‌شود؛ اما در سیستم‌های 3VF معمولا از موتور‌های با همین نام که برای این کار طراحی شده اند و فقط دارای یک سیم پیچی (و در نتیجه یک سرعت نامی) هستند، استفاده می‌شود. این موتور‌ها معمولا دارای شفت انکودر جهت تشخیص موقعیت آسانسور هستند.
در مورد هزینه راه اندازی این دو سیستم باید گفت که سیستم 3VF با توجه به وجود دستگاه اینورتر و قابلیت‌هایی که در اختیار کاربران قرار خواهد داد، هزینه اولیه بالاتری نسبت به سیستم دو سرعته خواهد داشت؛ اما باید این نکته را در نظر داشت که سیستم 3VF با بهینه سازی مصرف انرژی، قادر به صرفه جویی مصرف انرژی به میزان 50 % است؛ ضمن اینکه سیستم‌های 3VF استهلاک کمتری داشته و از نظر سرویس و نگهداری کم هزینه‌تر هستند که با در نظر گرفتن این موارد می‌توان اطمینان داشت که هزینه اولیه پرداخت شده برای این سیستم ظرف مدت کوتاهی جبران خواهد شد.
در مجموع با گذشت زمان و پیشرفت تکنولوژی، استفاده از تجهیزات و ادوات الکترونیک قدرت روز به روز گسترده‌تر می‌شود، به طوریکه امروزه شاهد آن هستیم که در بخش‌های مختلف مسکونی، صنعتی، تجاری و به طور کلی هر واحدی که در آن یک موتور الکتریکی در حال کار است، از دستگاه کنترل دور موتور استفاده خواهد شد و می‌توان آن را جایگزین خوبی برای روش‌های قدیمی دانست.
شاید این تجهیزات اندکی نسبت به تکنولوژی‌های رایج در گذشته قیمت بالاتری داشته باشند، اما قابلیت‌ها و مزایایی که استفاده از این تجهیزات ایجاد خواهد کرد، کاربرد آن‌ها را چه از لحظ فنی و چه از لحاظ اقتصادی توجیه خواهد کرد.
وظایف تابلو فرمان آسانسور
• پذیرش درخواستها (شستی های احضار) از کابین و طبقات
• تشخیص موقعیت کابین در هر زمان
• پاسخگوی درخواست ها با توجه به نوع سرویس دهی
• حفاظت الکتریکی از تجهیزات
• کنترل جهت حرکت و سرعت موتور اصلی
• کنترل نمودن تجهیزات الکتریکی مانند درب، کابین ،ترمز، مگنت ،درب بازکن و…
• نظارت برحرکت بدون خطر کابین
• نشان دادن مکان کابین
• حالت عادی و بازرسی
• نشان دادن و ثبت خطاها
• انتخاب انواع سرویس دهی
• شناسایی مکان کابین در ابتدا کار
• روشنایی زمان دار کابین
• تنظیم نمودن زمان حرکت درب کابین
• نظارت بر عملکرد مگنت ترمز
سیستم نجات اضطراری
قطع برق، ایراد در فازهای ورودی و قطعی یکی از فازها در حین حرکت آسانسور، منجر به توقف کابین و عدم حرکت آن خواهد شد. در این حالت مسافران تا زمان نجات دستی توسط فرد ماهر در کابین محبوس خواهند ماند. سیستم نجات اضطراری در زمان تشخیص قطعی برق و دیگر موارد مذکور به صورت اتوماتیک وارد مدار شده و کابین را به نزدیکترین طبقه منتقل کرده و درب آسانسور باز خواهد شد.
لازم به ذکر است که عملکرد سیستم نجات اضطراری از عملکرد سیستم کنترل آسانسور کاملا مستقل می باشد و در صورت بروز مشکل در سیستم کنترل آسانسور، سیستم نجات اضطراری دچار اختلال نمی شود و بالعکس.
تابلو فرمان آسانسور در گذر زمان
در گذشته از تابلو های رله ای برای جابجایی بار و انسان استفاده می شد. این تابلو ها دارای مشکلات بسیاری بودند که برای رفع اشکالات این تابلوهای رله‌ای به تدریج تابلوهای میکروپروسسوری وارد بازار شد، که در آن آی سی ها و میکرو ها جایگزین رله ها شدند و با زبان های مختلف برنامه نویسی برنامه ریزی می‌شدند. بنابراین حجم تابلو ها کوچکتر شد و تعمیرات و رفع خرابی آن توسط افراد متخصص با راحتی بیشتری انجام می شد.
این نوع تابلو که به تابلو فرمان دو سرعته آسانسور معروف است تمام ایرادات تابلو های رله‌ای را جز ابعاد بزرگ و پیچیدگی تابلو داراست. به مرور زمان مصرف تابلوهای دو سرعته کم و استفاده از تابلوهای درایودار زیاد شد. با اینکه مصرف تابلوهای دو سرعته در شهرهای بزرگ ممنوع شده ولی باز هم در شهرهای کوچک و منازل قولنامه ای و بدون سند به خاطر قیمت پایینش مورد استفاده قرار می گیرد.
سیستم الکتریکی آسانسور فقط از تابلو فرمان تشکیل نشده است بلکه باید دانست قطعات الکتریکال آسانسور کاملا متصل به تابلو فرمان می باشند. تابلو فرمان هم به تابلو برق سه فاز، هم به جعبه رویزیون، هم به موتور کابین، هم به دورانداز ها و کلیدها و … متصل است، وظیفه کنترل همه ی این ها با تابلو فرمان است.
